“Als burgers van Groningen tot Limburg afhankelijk zijn van de grillen van een investeerder om op hun werk te komen, wat is er dan nog over van openbaar vervoer?
– Renske van DeGoedeZaak”
Wie heeft er inspraak in
het Nederlands OV?
Hoewel de NS de Nederlandse staat als aandeelhouder heeft, is het wel een zelfstandig bedrijf. De provincies werken via een aanbestedingsbeleid met geld van het Rijk. Allerlei verschillende concurrerende diensten maken het onduidelijk wie waar nu verantwoordelijk voor is en zorgen voor een gebrek aan stroomlijning tussen de bestuurslagen.
- Het Rijk is hoofdaandeelhouder van de Nederlandse Spoorwegen (NS)
- De grote steden investeren fors in tram, bus en metro (bijvoorbeeld het GVB in Amsterdam)
- De provincies gaan over de concessies van het regionale OV
Wie heeft er inspraak in
het Nederlands OV?
Reizigers, werknemers en bewoners hebben weinig tot geen inspraak over het OV. Het behoud van lijnen en haltes is grotendeels afhankelijk van hoe winstgevend deze zijn. Onderlinge concurrentie, het zegevieren van een winstlogica, en generalisering vanuit marktdenken maken dat het OV een steeds meer exclusieve dienst wordt. Daarom zeggen wij: maak het openbaar vervoer publiek!
Openbaar vervoer is een publiek recht!
Waarom publiek OV?
Publiek OV is beter OV. We zien dat publieke innovaties en investeringen de lokale economie en ontwikkeling ten goede komen. Nu draagt de publieke sector het private risico, terwijl we ook zelf het heft in eigen handen kunnen houden.
Wanneer haltes en lijnen vervallen:
- drogen investeringen op,
- worden regio’s en buitenwijken slechter bereikbaar,
- Gaan meer mensen met de auto
- Maken minder mensen gebruik van het OV
Met als resultaat: nog meer haltes en lijnen die wegvallen.
Wat houdt publiek OV in?
Nationalisering
Nationale opgaven zoals stikstof- en natuurbeleid, inflatie, en een energietransitie worden niet meegenomen in een OV systeem waarin vervoersorganisaties zijn opgeknipt en zelfs concurreren met elkaar.
De nationalisering van het OV houdt in dat we financiering en subsidiëring hiervoor landelijk bekostigen. Zo breken we met de huidige winstlogica en marktwerking, en gaan we juist investeren in publiek-private partnerschappen.
Dit werkt net als bij riolering en energie, namelijk:
de staat geeft en betaalt een opdracht die de privésector uitvoert. Belangrijk hierin zijn missie en mandaat:
- Voor wie doe je dit?
- Hoe houd je een bedrijf aan de regels?
- Hoe houd je een bedrijf weg van marktdenken?
Landelijk bekostigen, lokaal uitbouwen
In het kort komen nationalisering en democratisering van het OV neer op: financiering landelijk bekostigen en lijnen lokaal en regionaal uitbouwen. Dit betekent bovendien dat de lokale inspraak van bewoners in samenwerking met vervoersdeskundigen een meer centrale rol inneemt. We zetten nu vervoersdeskundigen hoofdzakelijk in om te kijken waar het geld ligt, terwijl we hen juist moeten vragen wat er nodig is voor een OV voor iedereen.
Zo realiseren we samen een landelijke spoordienst die nauw samenwerkt met lokale en regionale busbedrijven die op hun beurt in contact staan met bewoners en vervoersdeskundigen. Het OV is een maatschappelijke voorziening waarvan wij eisen deze weer voor en door het publiek te maken.
Wat houdt publiek OV in?
Democratisering
Publiek OV dient letterlijk het publiek te betrekken en dus ook publieke partnerschappen aan te gaan. Nu is er sprake van een top-down werkstructuur, wat ten koste gaat van de werknemers. De democratisering van het OV stelt daarom vakbonden en werknemers centraal in beslissingen over de werkvloer en reizen. Zij zijn tenslotte degenen met de meeste ervaring en kennis en experts op het gebied van werkomstandigheden. Dit soort bottom-up structuren stellen werknemers in staat zelf aan te geven wat mogelijk en nodig is.
Daarbij moet democratisch OV coöperatief zijn. Dit betekent dat belangengroepen zoals milieugroepen, feministische verenigingen, en religieuze groepen kunnen meepraten over hun wensen en eisen en zo het openbaar vervoer echt voor iedereen maken. Denk bijvoorbeeld aan het veiliger maken van het OV voor vrouwen, het tegengaan van het verbod op gezichtsbedekkende kleding in het OV, de roep om het OV groener te maken, en de noodzakelijke stap naar toegankelijk OV.
Democratisering moet dus op alle lagen ingebouwd worden voor een geschaald, publiek, gemeenschappelijk en coöperatief OV. Waar marktwerking alles opknipt, pleiten wij voor een meer integraal OV, gefocust op samenwerking in plaats van concurrentie.
DE STAAT BETAALT,
LOKAAL BEPAALT!
Voorbeelden van publieke diensten
In Zürich hebben bewoners elke twee jaar inspraak over het OV in hun wijk waarna hun input wordt uitgewerkt door vervoerseconomen.
In Luxemburg is goed, gratis ov sinds 2021 een feit.
Uit de Public Futures database blijkt dat 86 overheden inmiddels gefaalde OV-privatiseringen hebben teruggedraaid of nieuwe publieke vervoersbedrijven hebben opgericht. De gemene deler? De politieke wil om van ov weer een landelijke kerntaak te maken.
Meer lezen?
‘Laat het OV niet aan de markt over, maak het weer een publieke zaak‘ door Lavinia Steinfort en Renske Wienen in de NRC
Wie zijn wij?
DeGoedeZaak is bondgenoot van progressief Nederland. Met onze campagnes zetten wij ons in voor een inclusief Nederland met een sterke publieke sector, een rechtvaardige democratie, wat duurzaam en eerlijk beleid maakt. Onze OV-campagne is daar onderdeel van.